تبیین عوامل کالبدی- اجتماعی برنامه ریزی برای ارتقاء عملکرد فضاهای مذهبی در محلات شهر تهران (مورد مطالعه : مساجد محلی شهر تهران)

فضاهای مذهبی از جمله عناصر مهم و تاثیر گذار بر روند شکل گیری سکونتگاهها و شهرها به ویژه شهرهای جوامع اسلامی می باشند. مهمترین نقش این فضاها، تامین زمینه های برقراری تعاملات اجتماعی، انتقال فرهنگ و سنن در جامعه و ساماندهی به کالبد شهرها بوده است. به نظر می رسد امروزه فضاهای مذهبی بویژه مساجد به لحاظ میزان، عمق و گستره عملکردهای (اجتماعی و کالبدی) با نوعی چالش روبرو گشته اند. مسئله اصلی این تحقیق کنکاش در این زمینه است. دستیابی به عوامل اجتماعی و کالبدی به منظور افزایش عملکرد فضاهای مذهبی – اسلامی و مساجد در محله های شهری هدف اصلی تحقیق پیش روست. سئوالات اصلی تحقیق عبارتند از: 1- عوامل اجتماعی و کالبدی تاثیر گذار بر عملکرد مساجد در محله های شهری کدامند؟2- مولفه های اجتماعی چه تاثیری بر عملکرد مساجد در محله های شهری دارند؟ 3- تاثیر عوامل کالبدی بر عملکرد فضاهای فوق چگونه است؟ 4- کدامیک از عوامل اجتماعی یا عوامل کالبدی بر عملکرد مساجد در محله های شهری تاثیر بیشتری دارند؟ به منظور انجام این تحقیق ابتدا با استفاده از روش تحقیق توصیفی و تحلیلی مولفه های اجتماعی و کالبدی تاثیرگذار بر عملکرد فضاهای مذهبی استخراج گردید. مولفه های فوق از طریق شاخص های تعیین شده، در میان 9 مسجد واقع در سه محله(آزمایش، سیندخت و ولیعصر شمالی) از مناطق(2و6و18) تهران ارزیابی شدند. برخی از معرفها در محله ها با استفاده از مشاهده کارشناسی و از طریق تهیه نقشه ها و جداول مورد بررسی قرار گرفتند. در مورد برخی دیگر از معرفها، گویه های مرتبط استخراج شده و با استفاده از مقیاس پنج سطحی لیکرت، پرسشنامه تحقیق برای سنجش مولفه های اجتماعی، عملکردی و قسمتی از مولفه های کالبدی تهیه گردید. پرسشنامه ی تنظیم شده از نظر پایایی و روایی با روش آلفای کورنباخ مورد ارزیابی قرار گرفته و از طریق تست اولیه ناهماهنگی های درونی آن مورد بازبینی قرار گرفت. داده های جمع آوری شده، با استفاده از نرم افزار spss تحلیل شد و فرضیه های تحقیق مورد آزمون قرار گرفت. نتایج مطالعات حاکی از این بود که عوامل اجتماعی (همچون شکل گیری کانون ها و تشکلهای مردم نهاد در مساجد، برگزاری برنامه ها و فعالیتهای گروهی و جمعی در آنها، امکان بر قراری ارتباط متقابل مدیران محلی و اهالی از طریق مساجد، برقراری ارتباط متقابل ساکنین محلی و متولیان مساجد و بالاخره وضعیت مالی و درآمدی مساجد) بر عملکرد (همبستگی اجتماعی، احساس تعلق محلی و گرایشات دینی در محله های شهری) مساجد تاثیر مثبت و معنی داری می گذارند. از سوی دیگر عوامل کالبدی (همچون سرانه فضای مساجد، شعاع عملکرد مساجد، مکان استقرار مساجد، کاربریهای همجوار مساجد و خوانایی مساجد در محله های شهری) بر عملکرد این فضاها در محله های شهری تاثیرگذار بوده اند. و بالاخره اینکه عوامل اجتماعی بیش از عوامل کالبدی می توانند در ارتقاء عملکرد مساجد در محله های شهری نقش داشته باشند. در پایان با توجه به تحلیل نتایج، عوامل کالبدی و اجتماعی برنامه ریزی برای ارتقاء عملکرد فضاهای مذهبی در محله ها شهری ارائه شدند.